In Nederland is het recht op rechtsbijstand een van de pijlers van de rechtsstaat. Ook voor diegene met minder diepe zakken, moet toegang tot juridische hulp toegankelijk zijn. Pro deo advocaten, ook wel sociale advocaten genoemd, bieden die hulp.
Hun werk wordt vaak gesubsidieerd door de overheid zodat mensen met een laag inkomen toch een advocaat kunnen krijgen in zaken waar dat wettelijk nodig is. Maar dat stelsel staat onder druk. De laatste jaren daalt het aantal sociale advocaten flink. Veel jonge advocaten kiezen voor de commerciële praktijk vanwege de hogere beloning.
Oudere advocaten stoppen of gaan met pensioen en er komen nauwelijks nieuwe krachten bij. De vergoedingen voor pro deo werk zijn daarnaast relatief laag, waardoor het lastig is om er animo voor op te bouwen. In sommige regio’s lukt het al bijna niet meer om een pro deo advocaat te vinden die bereid is dit werk op zich te nemen.
Wat kunnen én moeten we doen om rechtsbijstand overeind te houden?
Dit kan zo niet langer doorgaan en er moet actie ondernomen worden. Een aantal acties die uitgevoerd kunnen worden om dit te doen zijn:
Vergoedingen verhogen en toekomstperspectief bieden: Als de vergoedingen die de overheid betaalt voor pro deo zaken laag blijven, is het niet aantrekkelijk voor advocaten om dit werk te doen. Een verhoging van die tarieven kan een groot verschil maken. Daarnaast is het belangrijk dat jonge juristen toekomstperspectief zien in een carrière als sociaal advocaat. Denk aan vaste dienstverbanden, scholing en ondersteuning bij administratie.
Meer opleidingsplekken en instroom stimuleren: Er moeten meer opleidingsplekken komen die gericht zijn op pro deo praktijk. Kantoren die sociale advocatuur aanbieden zouden subsidies kunnen krijgen om hun capaciteit uit te breiden. Ook kan het helpen om rechtenstudenten al vroeg kennis te laten maken met dit vakgebied, bijvoorbeeld via stages of verplichte praktijkervaring.
Slimmere samenwerking en taakverdeling: Kantoren kunnen samen middelen delen en digitale hulpmiddelen inzetten om de werkdruk te verlagen. Juridische loketten kunnen eenvoudige zaken al filteren, zodat advocaten zich richten op de complexere dossiers. Dit voorkomt onnodige belasting van de sociale advocatuur en zorgt dat de capaciteit beter wordt benut.
Beleidswijzigingen vanuit de overheid: De overheid kan het stelsel van rechtsbijstand herzien en extra fondsen vrijmaken voor sociale advocatuur. Er zou bijvoorbeeld een fonds kunnen komen dat regio’s met tekorten ondersteunt. Ook kan men nadenken over een verplichting voor advocaten om een percentage pro deo zaken te behandelen, zoals in sommige andere landen gebeurt. Transparantie is cruciaal: duidelijk maken waar de tekorten het grootst zijn en hoe middelen daar het beste verdeeld kunnen worden.
Wat kan jij doen als je rechtsbijstand nodig hebt?
Als je juridische hulp nodig hebt, maar geen middelen hebt om dit zelf te betalen, kun je kijken of je in aanmerking komt voor gesubsidieerde rechtsbijstand. Bij de gemeente of bij de Raad voor Rechtsbijstand kun je nagaan of jouw situatie daaronder valt. In dat geval kun je een pro deo advocaat inschakelen die jou verder helpt.
Mocht het lastig zijn om een advocaat te vinden of blijkt je zaak erg complex, dan zijn er platforms en diensten die je tijdelijk op weg kunnen helpen. Denk aan advies en begeleiding in hoe je je zaak het beste kunt onderbouwen. Als de situatie escaleert en een procedure onvermijdelijk wordt, kun je hier een gespecialiseerde advocaat zoeken die, als het kan, op pro deo basis voor je aan de slag gaat.